Rdestowce – Reynoutria (Fallopia)
rodzina rdestowate – Polygonaceae
Z uwagi na liczne listy w związku z rdestowcami, poświęcę im nieco więcej miejsca. Rdestowce są obecnie bardzo rozpowszechnione na terenie całej Polski. Rdestowiec sachaliński i rdestowiec japoński krzyżują się tworząc odmiany (Polygonum bohemica). Należą do kenofitów, czyli roślin obcego pochodzenia. Kenofity to rośliny synantropijne (towarzyszące człowiekowi) przybyłe w czasach nowożytnych.
Rodzaj rdestowiec – Reynoutria (synonim to rdestówka – Fallopia) jest włączony często do rodzaju – rdest – Polygonum. Należą do rodziny rdestowatych – Polygonaceae, rzędu – rdestowce (Polygonales).
Obydwa gatunki mają liczne nazwy synonimowe, które mogą być przyczyną nieporozumień w trakcie szukania surowca. Surowiec można pozyskać ze stanu naturalnego, z uprawy, w sklepach internetowych. Zainteresowane osoby zażywaniem rdestowca mogą także zakupić gotowe preparaty w formie tabletek lub kapsułek (on line w aptekach i sklepach zielarskich zagranicznych).
Rdesty mogą mieć duże znaczenie w gospodarce człowieka. Nadają się do fitoremediacji i fitomelioracji gleb zanieczyszczonych pestycydami, węglowodorami i metalami. Tworzą dużo biomasy, która jest dobrym materiałem palnym. Rdestowce charakteryzują się szybkim wzrostem i regeneracją.
- Rdestowiec japoński (w medycynie wschodniej: hu zhang), zwany jest także rdestem ostrokończystym albo rdestówką japońską: Reynoutria japonica Houttuyn, Polygonum cuspidatum Siebold&Zuccarini, Fallopia japonica (Houttuyn) Ronse Decraene. Rzadziej spotykane są nazwy: Reynoutria henryi Nakai, Tiniaria japonica (Houttuyn) Hedberg i Pleuropterus cuspidatus H. Gross.
Rdestowiec japoński, czyli rdest ostrokończysty pochodzi z Azji. Jest to bylina dwupienna, czyli jedne osobniki wytwarzają kwiaty męskie (pręcikowe), a drugie (mniej liczne w Polsce) kwiaty żeńskie (słupkowe). Dorasta do wysokości 3-5 m, szybko rośnie, a kłącza wytwarzają substancje hamujące rozwój innych roślin. Łodygi przypominają wyglądem bambus, puste w środku, nagie. Łodygi i ogonki liściowe czerwonawo nabiegłe, kropkowane i cętkowane. Kłącza są grube, rozległe, ciemnożółte w przekroju, o korze czerwonawej lub brunatnej. Kwiaty drobne, kremowe, białawe, zielonkawobiałe lub różowawe, wonne, zebrane w kwiatostany wiechowate, złożone z kłosków pozornych długości do 8 cm. Kwiaty męskie mają 8 pręcików. Wyrastają z kątów liści. Liście duże, sercowate (szeroko-jajowate), długości do 13 cm, szerokości 10 cm. Blaszki liściowe sztywne, skórzaste. Nasada liści klinowata, ucięta lub zaokrąglona. Łodygi i ogonki często czerwonawo nabiegłe.
Surowiec. Surowcem zielarskim jest kłącze rdestowca wraz z korzeniami – Rhizoma cum radicibus Reynoutriae japonicae (Rhizoma Polygoni cuspidati), które należy wykopywać wiosną (marzec-kwiecień) lub jesienią (październik-listopad), szybko wymyć w letniej wodzie i suszyć w temperaturze 20-55o C. W warunkach domowych doskonale do tego celu nadaje się piekarnik elektryczny nastawiony na temperaturę 50oC z włączonym obiegiem powietrza. Szybkie suszenie zapobiega rozkładowi związków czynnych zawartych w surowcu. Jednocześnie jednak zbyt wysoka temperatura (powyżej 60oC) i słońce powodują rozpad cennych składników leczniczych. Idealnym miejscem do suszenia jest przewiewny strych, na którym panuje półmrok. Wysuszone kłącza można rozdrobnić w maszynce do mięsa (z sitkiem o otworach 8-10 mm) i koniecznie trzeba przechowywać w szczelnych pojemnikach, nie przepuszczających światła lub przeźroczystych, ale wówczas zawsze w ciemnym miejscu. Korzystne jest rozdrabnianie surowca tuż przed użyciem, bowiem zmielone kłącze jest bardziej narażone na działanie tlenu. Przed nasypaniem surowca do pojemnika na jego dno (a potem także pod nakrywkę) należy włożyć kilka warstw bibuły, która pochłonie ewentualną wilgoć i pomoże w utrzymaniu niskiej wilgotności surowca.
Do celów leczniczych stosowane jest także świeże kłącze, z którego można sporządzić intrakt, macerat wodny i ekstrakt glicerynowo-etanolowy.
Ziele rdestowca – Herba Reynoutriae japonicae (Herba Polygoni cuspidati) można używać w fitoterapii niektórych schorzeń, wykazuje znacznie węższy zakres właściwości leczniczych. Zbierane powinno być przed kwitnieniem lub w okresie kwitnienia i suszone
w ciemności.
Rdestowiec japoński, Krosno 2007 r.
Surowce mogą pochodzić z rdestowca sachalińskiego, który wykazuje podobny charakter fitochemiczny i fitofarmakologiczny.
Właściwości fitochemiczne. W kłączach występują flawonoidy: kwercetyna (quercetin), luteolina (luteolin), apigenina (apigenin), kemferol (kaempherol = kaempferol); związki antrachinonowe i naftochinonowe (glikofrangulina (glucofrangulin), 2-methoxy-6-acetyl-methyl-juglon, chryzofanol = 1,8-dihydroxy-3-methylanthraquinone; antrachinon – emodyna (1,3,8-trihydroxy-6-methylanthraquinone); parietyna = parietin, czyli reochryzydyna = rheochrysidin (1,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methylanthraquinone), questin = kwestyna (emodin-8-methyl ether), fallacinol = 1,8-dihydroxy-3-(hydroxymethyl)-6-methoxy-9,10-anthracenedione.; stylbeny: resweratrol – resveratrol (5-trihydroxystilbene); polidatyna = polydatin (resveratrol 3-O-beta-D-glucoside); fenolokwasy, fenole: kwas protokatechinowy (3,4-dihydroxybenzoic acid), kwas galusowy (kwas 3,4,5-trihydroksybenzoesowy), kwas kumarowy (kwas cis-o-hydroksycynamonowy), metylokumaryna, kwas katechinowy i protokatechinowy; fitosterole: glikozydowo związany beta-sitosterol,stigmast-5-ene-3ß 7? -diol, daukosterol; cyklitole (mannitol). Przetwory
z rdestowca są źródłem biopierwiastków: selen, miedź, molibden, mangan, żelazo,cynk.
Ziele rdestowca zawiera przede wszystkim fenolokwasy, flawonoidy, chryzofanol, fiscjon (reochryzydyna), emodynę, garbniki i kumarynowce.
Właściwości fitofarmakologiczne. Resweratrol, polidatyna i naftochinony hamują rozwój grzybów i bakterii chorobotwórczych. Należą do naturalnych czynników chemoprewencyjnych w odniesieniu do chorób nowotworowych. Hydroksystylbeny, podobnie jak polifenole (w tym bioflawonoidy) są wymiataczami wolnych rodników, antyoksydantami, przez co stabilizują strukturę błon komórkowych. In vitro są inhibitorami kancerogenezy (hamują rozwój nowotworów). Aktywują reduktazę chinonową i hamują aktywność peroksydazowej cyklooksygenazy prostaglandynowej I. Indukują apoptozę (programowaną śmierć komórki). Hamują agregację krwinek, zapobiegając ich adhezji na włóknach białkowych oraz absorpcji wapnia w konglomeratach trombocytów. Dzięki temu zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów. Bioflawonoidy i hydroksystylbeny rdestowca to również inhibitory ACAT – acetylotransferazy acetylo-CoA-cholesterolowej, enzymu odpowiedzialnego za estryfikację i tym samym absorpcję cholesterolu. Inhibitory ACAT zmniejszają stężenie estrów cholesterolu w płytkach miażdżycowych oraz redukują wielkość płytek miażdżycowych. Mają więc właściwości przeciwmiażdżycowe. Resveratrol
i polidatyna wzmagają syntezę tlenku azotu, który jest endogennym mediatorem rozszerzającym naczynia krwionośne i poprawiającym przepływ krwi. Są także inhibitorami kinazy tyrozynowej (protein-tyrosine kinase), która katalizuje fosforylację tyrozyny. W tym mechanizmie działania resweratrolu, upatruje się jego właściwości antymutagenne. Dzięki hamowaniu cyklooksygenazy i lipooksygenazy zmniejsza stany zapalne i wywiera działanie przeciwbólowe.
Fitosterole, polifenole i hydroksystylbeny zapobiegają stłuszczeniu i zwłóknieniu nerek, wątroby i serca (działanie lipotropowe). Obniżają podniesione poziomy aminotransferazy asparaginowej i alaninowej. Polidatyna rdestowca zmniejsza ryzyko uszkodzenia komórek mięśnia sercowego w razie chwilowego braku glukozy i tlenu. Zapobiega również skutkom ubocznym wywołanym podawaniem leków antyhipertensyjnych (przeciwko nadciśnieniu, np. clonidine) i neuroleptycznych (np. chlorpromazine).
Antrachinony rdestowca wykazują wpływ przeczyszczający i przeciwpasożytniczy (szczególnie w stosunku do przywr z rodzaju Schistosoma). Zmniejszają szkodliwe działanie hepatotoksyczne i mutagenne niektórych toksyn, np. chinoliny, nitropirenu.
Apigenina działa rozkurczowo i przeciwalergicznie poprzez hamowanie uwalaniania histaminy. Wzmacnia skurcze mięśnia sercowego, wywiera wpływ hepatoprotekcyjny (ochronny w stosunku do wątroby).
Luteolina obniża poziom cholesterolu i lipidów we krwi, działa przeciwhistaminowo, przeciwzapalnie i hepatoprotekcyjnie.
Kwercetyna i kemferol obniżają stężenie glukozy we krwi, hamują działanie hialuronidazy depolimeryzującej (degradującej) kwas hialuronowy i elastazy hydrolizującej elastynę. Efektem tego jest ustabilizowanie struktury tkanki łącznej właściwej, uszczelnienie i wzmocnienie naczyń krwionośnych (vasoprotectiva = venoprotectiva). Wraz z apigeniną zmniejszają aktywność reduktazy aldozowej, zapobiegając niektórym powikłaniom w przebiegu cukrzycy (retinopatia, neuropatia, zaćma).
Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z kłaczy rdestowa działają pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, przy czym równocześnie nie wzmagają one trawienia
i przyswajania składników pokarmowych (jak to jest w przypadku większości ziół). Związki taninowe zawarte w rdestowcach są inhibitorami enzymów: trypsyny (trawiącej białka), amylazy (trawiącej skrobię) i lipazy (trawiącej tłuszcze).
Suma działania wszystkich związków rdestowca daje ciekawy efekt w stosunku do układu odpornościowego. Z jednej bowiem strony preparaty rdestowców działają immunostymulująco, z drugiej jednak hamują procesy autoagresji immunologicznej. Może to być wykorzystane w fitoterapii wielu chorób autoimmunologicznych, np. reumatyzmu, artretyzmu, pęcherzycy, bielactwa, cukrzycy, wyprysku potnicowego, atopowego zapalenia skóry, pokrzywek alergicznych, alergii uogólnionych, liszaja płaskiego, rumienia guzowatego, tocznia rumieniowatego, łuszczycy, łysienia z autoagresji.
Dłuższe przyjmowanie doustne wyciągów z rdestowca może zwiększać poziom estrogenów i obniżać syntezę androgenów. Ma to szczególne znaczenie w przypadku leczenia hiperandrogenizmu, hirsutyzmu i trądziku u kobiet. Estrogenne, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe i przeciwnowotworowe właściwości rdestowca mogą mieć zastosowanie w leczeniu i profilaktyce stanów zapalnych i przerostu gruczołu krokowego. U kobiet preparaty rdestowca są zalecane w łagodzeniu objawów okresu przekwitania (klimakterium).
Rdestowiec wspomaga procesy detoksykacji = odtruwania (depurativa), zwiększa wydzielanie moczu (diuretica), obniża gorączkę (antypyretica, febrifuge), pobudza miesiączkowanie (emmenagoga), przyśpiesza regenerację tkanek i tym samym gojenie ran.
Wskazania: choroba wieńcowa, cukrzyca, nadciśnienie, stany zapalne żył, miażdżyca, zaburzenia krążenia obwodowego, zakrzepy, fitoterapia nowotworów, choroby autoimmunologiczne, zaparcia, atonia jelit, zatrucia, kuracje odtruwające, otyłość, zaburzenia pamięci, wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby, choroba Alzheimera, zespół zimnych dłoni i stóp (np. u młodych dziewcząt), menopauza, przerost gruczołu krokowego, stany zapalne i infekcje układu moczowego oraz płciowego (w mieszankach), stres, depresja, rekonwalescencja po przebyciu chorób zakaźnych, przewlekłe choroby skóry na tle zaburzeń metabolicznych, profilaktyka i leczenie kandydiozy (Candida), choroby pasożytnicze, stany zapalne rogówki, tęczówki i naczyniówki, zaćma, dychawica oskrzelowa, stany zapalne piersi.
Ziele rdestowca ma zastosowanie jako środek moczopędny, odtruwający, wazoprotekcyjny i regulujący przemianę materii. Nie działa przeczyszczająco.
Przeciwwskazania: choroby powodujące upośledzone wydzielanie enzymów trawiennych, niedobory enzymatyczne w układzie pokarmowym.
Źródło: http://www.luskiewnik.pl/autoimmunologia/new-page-7.htm
