Motylica wątrobowa (łac. Fasciola hepatica) – jest to przywra o złożonym cyklu życiowym. Forma dojrzała pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby żywicieli ostatecznych (zwierzęta roślinożerne oraz człowiek). Zarażenie następuje zwykle latem i jesienią. Wywołuje chorobę zwaną fascjolozą. Jest bezwarunkowym pasożytem – nie może występować w formie wolno żyjącej a jedynie w ciele swojego żywiciela.

Osiąga około 18 – 51 mm długości i 4-13 mm szerokości. Ciało pokryte jest nieorzęsionym, elastycznym oskórkiem, posiada mikroskopijne kolce, które najobficiej występują w przedniej części grzbietowej strony ciała. Barwa ciała jest żółtawoszara, czasami z lekkim różowym odcieniem. Kształt ciała jest listkowaty, spłaszczony i najszerszy w przedniej części. Przód ciała zwężony jest w krótki stożek, na którego szczycie mieści się otwór gębowy. Ciało motylicy posiada 2 nieuzbrojone (bez haczyków) narządy czepne – przyssawki – gębową i brzuszną, przy czym ta druga jest większa. Między przyssawkami, bliżej brzusznej znajduje się otwór płciowy. Na tylnym końcu ciała mieści się pojedynczy otworek wydalniczy.

Zwierzęta te są obojnakami. Jaja są kształtu elipsoidalnego, długości 130-140 μm, szerokości 80-85 μm koloru brązowo-żółtego.

Po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego metacerkarii (razem z trawą, na której osiadły) dostają się one do jego przewodu pokarmowego. W jelicie roślinożercy osłonka cysty ulega rozpuszczeniu, a uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dostaje się do różnych organów żywiciela, w których się osiedla. Zazwyczaj jednak atakuje wątrobę, którą uszkadza penetrując, a następnie osiedla się w przewodach żółciowych, gdzie dorasta i osiąga dojrzałość płciową. Niekiedy motylice mogą się osiedlać w płucach, węzłach chłonnych, śledzionie, tkance podskórnej.

Fascjoloza przejawia się ogólnymi zaburzeniami trawienia, funkcji wątroby – np. nieprawidłowe wydzielanie żółci. W skrajnym przypadku prowadzi do żółtaczki.

Zmiany anatomopatologiczne w głównej mierze dotyczą wątroby. W fazie ostrej podczas wnikania pasożyta w miąższ wątroby wywiązuje się urazowe ostre zapalenie wątroby, co przejawia się znacznym przekrwieniem i powiększeniem wątroby. Powierzchnie wątroby pokrywają małe otworki będące miejscami wniknięcia młodych pasożytów w miąższ wątroby. Przy intensywnych inwazjach stwierdza się również zapalenie otrzewnej. Węzły chłonne wątrobowe są powiększone i obrzękłe. Skutkiem uszkodzeń naczyń krwionośnych wątroby płyn otrzewnowy może być zabarwiony na czerwono. W przypadku bardzo silnych inwazji możliwe jest wewnętrzne skrwawienie się z wątroby co skutkuje występowaniem w jamie brzusznej znacznych ilości krwi. Z czasem uszkodzenia miąższu wątroby powiększają się. Kanały wydrążone przez wędrujące motylice wypełnione są krwią i zniszczoną tkanką wątrobową. Występują nacieki komórkowe eozynofine i makrofagowe. Następnym etapem jest wypełnienie ubytków tkanką ziarninową, która z czasem bliznowacieje.

Przy inwazjach przewlekłych, po tym jak dorosłe motylice dostaną się do przewodów żółciowych, na skutek uszkodzeń mechanicznych, toksycznego działania motylic, zastoju żółci w przewodach wytwarza się zapalenie ścian przewodów żółciowych . Przewody wypełnia gęsty płyn koloru brunatno-brązowego z jajami motylic oraz ich obumarłymi częściami. Czasami stwierdza się ropne zapalenie przewodów żółciowych . W następstwie tego stanu dochodzi do łącznotkankowego zgrubienia ścian przewodów widocznego jako grube sznury barwy białawej. Efektem tych zmian jest marskość wątroby .

Profilaktyka

Ponieważ źródło zarażenia stanowi zanieczyszczona woda lub rośliny, aby uchronić się inwazji, nie należy pić wody ze zbiorników, w których mogą istnieć przywry (stawy itp.), a także nie brać do ust traw ani roślin wodnych, na których mogą przebywać larwy.